خوانش پریشی یک اختلال یادگیری است که امر خواندن و نوشتن را برای فرد دشوار می‌کند. خوانش پریشی بر روش‌هایی که مغز سمبل‌ها و صدای کلمات را پردازش می‌کند اثر می‌گذارد و بر تشخیص، هجی کردن و توانایی انطباق حروف با صداها اثر می‌گذارد. با اینکه دیسلکسی عارضه‌‌‌ای عصبی است اما هیچ ارتباطی با هوش ندارد.
خوانش پریشی بسیار شایع است و متخصصین معتقدند که بین ۵ تا ۱۰ درصد افراد به این عارضه مبتلایند در حالی که بعضی دیگر تا ۱۷ درصد نیز تخمین می‌زنند. تشخیص، هدایت و حمایت از سنین اولیه می‌تواند به کاهش تاثیر این عارضه در بزرگسالی کمک کند.
دیسلکسی یا خوانش پریشی چیست؟
خوانش پریشی بر پردازش‌های مغز بر روی حروف و نماد‌های مکتوب اثر می‌گذارد و تشخیص و هجی و خواندن آنها را سخت می‌کند. هرچند تاثیرات آن بر روی افرا متفاوت است. افرادی که به این عارضه مبتلایند نمی‌توانند رسا و بدون اشکال متنی را بخوانند و گاها معنی آنچه که می‌خوانند را نیز متوجه نمی‌شوند. خوانش پریشی یه عارضه عصبی است و می‌تواند موروثی باشد و ارتباطی با آموزش یا تربیت ضعیف ندارد.
افراد مبتلا به دیسلکسی در صورت دریافت آموزش‌های مناسب می‌توانند بر این عارضه فائق آیند. در اوایل سال ۲۰۱۸، ۳۳ قانون مربوط به نارساخوانی در ایالات متحده تصویب شد. این نشان دهنده این واقعیت است که سازمان‌های دولتی نیاز به مداخله اولیه برای حمایت از کودکان مبتلا به نارساخوانی دارند.
تشخیص اختلال خوانش پریشی
خوانش پریشی معمولا در کودکی یا سنین اولیه جوانی تشخیص داده می‌شود. بزرگسالانی که این عارضه در آنها تشخیص داده می‌شود معمولا از ابتدای زندگی با دیسلکسی همراه بوده اند هرچند که احتمال این هست که دیسلکسی با ضربه مغزی نیز بوجود آید. اگر معلمی‌یا والدین مشکوک به خوانش پریشی در فرزندان شدند باید به دنبال ارزیابی حرفه‌‌‌ای پزشک باشند. تشخیص و مداخله در سنین پایین می‌تواند به مدیریت عارضه کمک بسیاری کند.
تشخیص خوانش پریشی می‌تواند درب را برای حمایت بیشتر از کودک یا نوجوانان مبتلا باز کند. آنها ممکن است واجد شرایط خدمات آموزشی ویژه، برنامه‌های پشتیبانی و خدمات بخصوص در کالج‌ها و دانشگاه‌ها باشند. بنابر انجمن بین المللی اختلال خوانش پریشی، ارزیابی‌های تشخیصی اغلب حوزه‌های زیر را پوشش می‌دهد :
- اطلاعات پیش زمینه‌‌‌ای از جمله سابقه خانوادگی و سالهای اولیه کودکی
- هوش
- مهارت‌های شفاهی زبان
- تشخیص کلمات
- روان خوانی
- درک مطلب
- دانش واژگان
- رمزگشایی یا توانایی خواندن کلمات جدید با استفاده از دانش صدای حروف
- پردازش واج یا نحوه پردازش صداهای حروف توسط مغز
در حین ارزیابی، آزمون گیرنده عارضه‌های دیگری را که دارای علائم مشابهی هستند را رد می‌کند. برای مثال مشکلات بینایی، اختلال شنوایی، آموزش نادرست و ناکافی و عوامل اجتماعی و اقتصادی.
علائم دیسلکسی یا خوانش پریشی
علائم خوانش پریشی در هر سنی می‌تواند بروز کند اما معمولا در کودکی نشان داده می‌شود. دیسلکسی می‌تواند چالش‌هایی ایجاد کند که می‌توان به این موارد اشاره کرد :
رشد
کودکان مبتلا به دیسلکسی دیرتر از همسالان خود فعالیت‌هایی همچون سینه خیز کردن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن یا صحبت کردن را می‌آموزند.
حرف زدن
کودکان مبتلا به خوانش پریشی دیرتر از بقیه کودکان حرف زدن می‌آموزند. همچنین در تلفظ صحیح، تشخیص صدای حروف و … مشکل خواهند داشت.
خواندن
این مشکل معمولا در اوایل پیش دبستانی بروز پیدا می‌کند. کودکان در این دوره در انطباق دادن حروف و صداها و تشخیص صدای حروف و کلمات مشکل خواهند داشت. علائم خوانش پریشی با بزرگ شدن و یادگرفتن مهارت‌های پیچیده تر نیز می‌تواند بروز پیدا کند. برای مثال :
- دستور زبان
- درک مطلب
- روان خواندن
- ساختار جمله
- نوشتن دقیق و عمیق
کودکان مبتلا به دیسلکسی از خواندن ممانعت می‌کنند و از اینچنین شرایط فراری اند.
نوشتن
بعضی کودکان مبتلا به دیسلکسی از الگو‌های معین یادگیری پیروی نمی‌کنند به این صورت که ممکن کلمه یا عبارتی را کاملا یاد گرفته ولی فردای آن روز به خاطر نیاورند.
پردازش اصوات
اگر یک کلمه بیش از دو هجا داشته باشد، پردازش صداها می‌تواند برای فرد مبتلا بسیار چالش برانگیز باشد. به عنوان مثال، در کلمه “ناخوشایند” فردی که خوانش پریشی دارد ممکن است بتواند ابتدای کلمه “نا” را تلفظ کند اما بقیه را خیر.
مجموعه داده‌ها
کودکان مبتلا به دیسلکسی ممکن است برای یادگیری حروف الفبا و نحوه تلفظ آنها زمان بیشتری نیاز داشته باشند. آنها همچنین ممکن است در به یاد آوردن روزهای هفته، ماه‌های سال، رنگ‌ها و برخی از جداول حسابی دچار مشکل شوند.
هماهنگی
افرادی که دیسلکسی دارند نسبت به همسالان خود از هماهنگی کمتری برخوردارند برای مثال گرفتن توپ می‌تواند برای آنها مشکل باشد یا چپ و راست را از یکدیگر تشخیص ندهند. کاهش هماهنگی بین دست و چشم نیز می‌تواند نشانه‌‌‌ای از سایر بیماری‌های مشابه عصبی، از جمله دیسپراسی باشد.
تمرکز
برای افراد مبتلا به خوانش پریشس تمرکز کردن سخت است. شاید علت آن باشد که بعد از چند دقیقه تلاش برای خواندن و نوشتن و نتیجه‌‌‌ای ندیدن از نظر ذهنی خسته می‌شوند. همچنین تعداد بیشتری از کودکان مبتلا با خوانش پریشی به بیماری‌‌‌ای دی اچ دی مبتلا می‌شوند. بنابر برخی تخمین زنی‌ها ۳۰ درصد از کسانی که به دیسلکسی مبتلایند به‌‌‌ای دی اچ دی نیز مبتلایند.
زنجیره افکار
یک فرد مبتلا به دیسلکسی ممکن از به گونه‌‌‌ای ایده‌ها و افکار را تجربه و بیان کند که برای همسالان دیگر خود غیرمنطقی و بی ارتباط بیاید.
بیماری‌های خود ایمنی
افراد مبتلا به دیسلکسی بیشتر به بیماری‌های خودایمنی مانند آلرژی‌های فصلی، آسم و اگزما مبتلا می‌شوند.
مدیریت اختلال خوانش پریشی
هیچ درمانی برای دیسلکسی وجود ندارد اما رعایت طیف وسیعی از رویکردها می‌توانند به انجام کارهای روزانه کمک کنند. دیسلکسی بر هر فرد اثری متفاوت می‌گذارد و اکثریت راهی برای تطبیق و مرتقع کردن شرایط خود پیدا می‌کنند. تشخیص و رعایت حمایت‌های لازم در کودکی تاثیر مثبت و بلند مدتی خواهد داشت. مدیریت خوانش پریشی در کودکان شامل :
- ارزیابی نیازهای فردی : انجام این کار به معلمان کمک می‌کند تا برنامه‌‌‌ای هدفمند برای کودک تهیه کنند.
- ابزارهای یادگیری تطبیقی : کودکان مبتلا به دیسلکسی با استفاده از ابزارهای یادگیری که از حواسشان نظیر لامسه، بینایی و شنوایی استفاده می‌کند، نتیجه بهتری می‌گیرند.
- راهنمایی و پشتیبانی : مشاوره می‌تواند با کم کردن تاثیرات منفی عارضه بر اعتماد به نفس فرد موثر باشد. سایر اشکال پشتیبانی می‌تواند شامل دادن زمان اضافی در امتحانات باشد.
مرکز خلاقیت و دیسلکسی دانشگاه ییل برای افرادی که مبتلا به این عارضه هستند راهکار‌هایی برای مطالعه ارائه داده که شامل :
- استفاده از استراتژی‌های مدیریت زمان مانند تقسیم پروژه‌ها به بخش‌های کوچکتر و تهیه پیش نویس طرح قبل از شروع کار
- استفاده از ابزارهایی مانند فلش کارتها و فناوری متن به صدا
- سازماندهی یادداشت‌ها به صورت بصری، استفاده از برچسب‌ها،هایلایت کردن یا یک کدگذاری رنگی
- کار در یک فضای آرام و بدون صدا با استفاده از هدفون‌های عایق صدا
علل خوانش پریشی
محققان هنوز مطمئن نیستند که به چه علت بعضی خوانش پریشی می‌گیرند. امکان آنکه علت آن ژنتیکی باشد نیز وجود دارد زیرا دیسلکسی شکلی موروثی دارد و در نسل‌ها تکرار می‌شود. برخی از محققان تغییرات ژن دی سی دی سی۲ را با مشکلات خواندن و دیسلکسی همراه می‌دانند. با اینکه دیسلکسی از بدو تولد وجود دارد اما مواردی نیز هست که افراد عادی در طول زندگی بعد از حوادثی به دیسلکسی دچار شده اند، حوادثی همچون ضربه مغزی یا سکته.
زبان مادری فرد نیز در تجارب آنها از این عارضه و یادگیری اثر بگذارد. برای مثال، برای کسانی که دیسلکسی خفیف تا متوسط دارند آموختن زبانی که ارتباط بین شکل نوشتاری حروف و اصوات آن شفاف و گرامر یکدست داشته باشد مانند اسپانیایی و ایتالیایی آسان تر است. آموخت زبان‌هایی ارتباط‌های غیر شفاف بین شکل نوشتاری و تلفظ کلمات داشته باشند – برای مثال خواهر که تلفظ آن خاهر است – برای افراد مبتلا به خوانش پریشی دشوارتر است.
دیسلکسی یا خوانش پریشی در بزرگسالان و کودکان
علائم دیسلکسی با توجه به سن متفاوت است و در هر دوره به شکلی بروز می‌کند. قبل ازینکه کودکان به مدرسه بروند علائم شامل :
- تاخیر در حرف زدن و کند بودن فرآیند یادگیری کلمات
- ناتوان در ساخت و انتخاب کلمات، برای مثال اشتباه گرفتن کلمات با تلفظ مشابه
- ناتوان در حفظ اطلاعات مانند اعداد، الفبا و نام رنگ‌ها
هنگامی‌که در سن و دوران مدرسه اند علائم زیر را تجربه می‌کنند :
- نسبت به همسالان خود در خواندن ضعف داشته باشند.
- در پردازش اطلاعات و به خاطر سپردن وقایع مشکل داشته باشند.
- در پردازش تلفظ کلمات ناآشنا مشکل دارند.
- با خواندن و نوشتن برایشان بیشتر از دیگر کودکان طول می‌کشد.
- از انجام فعالیت‌هایی که شامل خواندن است خود داری می‌کنند.
نوجوانان و بزرگسالان اما :
- در خواندن با صدای بلند مشکل دارند.
- خواندن و نوشتن بیشتر برایشان طول می‌کشد.
- با هجی کلمات مشکل دارند.
- کلمات را نادرست می‌خوانند.
- در به یاد آوردن کلمات برای اشیاء یا موضوعات خاص مشکل دارند.
- در یادگیری یک زبان دیگر، حفظ کردن متن و انجام ریاضی مشکل دارند.
- خلاصه کردن یک داستان برایشان دشوار است.
انواع دیسلکسی یا خوانش پریشی
در حال هیچگونه دسته بندی برای این عارضه وجود ندارد با این وجود محققان در حال مطالعه علائم گوناگون در افراد هستند تا به دسته بندی دست یابند. شناسایی چالش‌های مختص هر فرد به کمک رسانی و حمایت دقیق به آنها کمک خواهد کرد. از جمله مشکلاتی که افراد تجربه می‌کنند:
- دیسلکسی واجی : که همچنین به عنوان دیسلکسی شنوایی شناخته می‌شود، مشکل در تقسیم کلمات به واحدهای کوچکتر است که تطبیق اصوات و لفظ را با فرم نوشتاری آنها دشوار می‌کند.
- دیسلکسی سطحی : به آن دیسلکسی تصویری نیز گفته می‌شود که تشخیص کلمات از طریق دیدن و خواندن آن برای فرد مشکل است. این امر باعث ایجاد مشکلات یادگیری و یادآوری کلمات می‌شود.
- نارسایی نامگذاری سریع : فرد در هنگام مشاهده حروف و اعداد در به یادآوری آن مشکل دارد.
- دیسلکسی دوگانه : مشکل جدا کردن اصوات برای خواندن حروف و اعداد.
عبارت شایع دیگر، عبارت دیسلکسی جهتی است، به این معنی که فرد مشکل تشخیص چپ و راست را دارد. این مساله در دیسلکسی بسیار شایع است.
کلام آخر
خوانش پریشی اختلالی در یادگیری است که خواندن و نوشتن را برای فرد دشوار می‌کند. اگرچه درمانی برای این اختلال وجود ندارد، اما اقدامات و روش‌هایی هست که باعث مدیریت آن و تسهیل اعمال روزانه می‌شود. تجارب هر فرد مبتلا به خوانش پریشی با دیگری متفاوت است. با تشخیص
زودهنگام و اقدامات و حمایت‌های مناسب فرد می‌تواند به زندگی عادی بازگردد.
منبع: الو دکتر